Ku edukacji ekologicznej – obrączkowanie ptaków

Obrączkowanie ptaków jest jedną z najbardziej rozpowszechnionych metod stosowanych w badaniu biologii i ekologii ptaków. Metoda ta polega na zakładaniu metalowych lub plastikowych obrączek na nogi ptaków. Każda obrączka posiada jedyny unikatowy kod składający się ze skrótu nazwy centrali obrączkarskiej oraz kilkuznakowego kodu składającego się z kombinacji liter i cyfr. Niektóre gatunki ptaków można wyposażyć w dodatkowe znaczniki jakimi są obroże na szyje (np. gęsi, łabędzie) lub znaczki skrzydłowe (np. mewy, ptaki szponiaste). Kolorowe obrączki są lepiej widoczne z dalszej odległości i dzięki temu istnieje większa szansa ponownego stwierdzenia danego osobnika.

Krótki rys historyczny obrączkowania ptaków.

Pierwszą osobą, która wymyśliła i zastosowała tą metodę był duński nauczyciel biologii Hans Christian Cornelius Mortensen. Na przestrzeni lat 1898 i 1899 założył 165 indywidualnie numerowanych obrączek na szpaki gnieżdżące się w budkach lęgowych w jego okolicy. Kilka z nich zostało później zaobserwowanych w innym miejscu.

W Polsce, w styczniu 1931 roku powstała Stacja Badania Wędrówek Ptaków z siedzibą w Warszawie. Była ona częścią Państwowego Muzeum Zoologicznego. Pierwsze obrączki miały napis „Polonia Varsovia”, a pierwszymi planowanymi badaniami objęto wędrówki bociana białego, czapli siwej i szpaka. W 1957 roku siedziba Stacji została przeniesiona do miejscowości Górki Wschodnie koło Gdańska i stała się częścią Muzeum i Instytutu Zoologii PAN. Obecnie pełni rolę krajowej centrali obrączkowania ptaków, która koordynuje pracę ponad 300 obrączkarzy. Stosowane obecnie obrączki mają napis „Poland Gdańsk”.

Cel i zastosowanie obrączkowania ptaków.

Dzięki obrączkowaniu możemy śledzić losy poszczególnych osobników ze 100-procentową pewnością, że mamy do czynienia z tym samym ptakiem. Obrączkowanie pozwala śledzić trasy migracji ptaków, ich przywiązanie do zimowisk czy miejsc lęgowych, możemy określać sukces lęgowy a w kolejnych latach szacować śmiertelność.  

Zastosowanie plastikowych, kolorowych obrączek daje możliwość uzyskiwania znacznie większej liczby informacji powrotnych a w ostatnich latach stało sie to jeszcze bardziej możliwe  dzięki powszechności dobrego sprzętu optycznego w postaci lunet obserwacyjnych czy aparatów z dużymi obiektywami. Gęsi są dużymi ptakami z długimi szyjami, którym oprócz obrączek metalowych można bezpiecznie założyć na szyję kolorowe obroże.

Obroże mają wymiary dostosowane do poszczególnych gatunków. W przypadku gęgaw średnica wewnętrzna obroży wynosi 4,5 cm i ma wysokość  5,5 cm  Numer na takiej obroży możemy odczytać za pomocą lunety obserwacyjnej o przybliżeniu 60× nawet z odległości 500–600 metrów.

Znakowania gęsi.

Znakowanie gęsi obrożami szyjnymi w Europie rozpoczęto w latach 70. ubiegłego wieku. Pierwsze w Polsce gęgawy zabrożowano w 1972 roku na Stawach Milickich. Niestety, tamte obroże były nienumerowane i nietrwałe. Ponownie obrożowanie gęgaw w Polsce rozpoczęto w 1988 roku. Wówczas zastosowano zielone obroże z białym kodem.  Projekt znakowania gęgaw w Polsce za pomocą kolorowych obroży wznowiono w 2012 roku na Stawach Kiszkowskich. Obecnie stosowane obroże są żółte z czarnym kodem. Od 2012 r zostało zaobrączkowanych przez Bartosza Krąkowskiego ok 1300 osobników w Polsce, z których otrzymano juz blisko 40000 informacji powrotnych. Gęgawy w ostatnich kilkudziesięciu latach bardzo zmieniły swoje trasy migracji. Obecnie głownie informacje z zagranicy pochodzą z Niemiec i Szwecji i rzadziej Belgii, Holandii, Danii, Czech, Słowacji, Węgier, Austrii  i okazjonalnie z Włoch. Francji czy Hiszpanii. a jeszcze 30-40 lat temu zdecydowana większość naszych gęsi zimowała w Algierii, Tunezji i Hiszpanii.  Projekt kolorowego znakowania gęsi w Polsce od 2012 finansowany jest przez Zarząd Okręgowy PZŁ w Poznaniu i Pile poprzez zakup obrączek metalowych i kolorowych oraz specjalnych sieci służących do odłowu. Dzięki temu projektowi udało się bardzo dobrze poznać zmiany dotyczące populacji wielkopolskiej, ma które maja wpływ zarówno zmiany klimatyczne oraz zmiany struktury upraw rolnych. 

Każda obserwację  gęsi (lub o innego ptaka z obrączką), należy zgłosić do Stacji Ornitologicznej w Gdańsku. należy pamiętać, że oprócz właściwego odczytania kodu na obroży konieczne jest również wskazanie koloru samej obroży. Koordynowanie przyznawania kodów i kolorów obrączek odbywa się na poziomie europejskim – tak, aby żadne obrączki się nie dublowały. Poszczególne kolory są przydzielane krajom lub danym projektom. I tak np. jeśli odczytamy gęgawę z czerwoną obrażą możemy się spodziewać, że była obrączkowana w Czechach. Ciemnoniebieskie używane są w Skandynawii, zielone w Holandii, czarne w Hiszpanii a białe w Austrii.